ĐỌC THƠ RICHARD MARTIN
Một chiều cuối tuần
hết tháng 6-2013, tôi đi nghe Dick giới thiệu thi phẩm
mới Under the Sky of No Complaint ở The Piano Factory,
Boston. Hơn 15 năm qua, tác giả là một bạn thơ
và anh đă nối kết tôi với một số nhà thơ,
họa sĩ khác trong vùng qua những buổi đọc thơ
bỏ túi tại các pub ở Boston hay Cambridge. Chúng tôi quen
nhau khá t́nh cờ. Một hôm tại ngôi trường tôi dạy
ở Dorchester xuất hiện một chàng khá cao mang kính cận
với cái trán bắt đầu hói để tập sự
làm hiệu trưởng trong một khóa thực tập. Sau
đôi lần chào hỏi, Dick với tôi thân nhau v́ cả hai
đều có duyên nợ với thơ.
Đâu ngờ anh chàng vui tính thích đùa với học sinh ấy là một thi sĩ có sáng tác đăng trên nhiều tạp chí và thi tuyển ở Mỹ. Richard Martin là honorary poet của Binghamton ở tiểu bang New York, và đă chủ tŕ trong ṿng 14 năm chương tŕnh thi ca ở cái thị trấn nơi anh từng sinh sống và học hành. Hiện giờ là hiệu trưởng ở Boston, Dick vẫn tham gia các hoạt động văn nghệ và sáng tác thơ văn đều đặn. Anh cũng sinh hoạt một lúc với các nhóm thi sĩ đa văn hóa ở NY City, có thơ đăng trong tuyển tập chung của câu lạc bộ Nuyorican Poets’ Café.
Đôi ḍng tiểu sử không thay thế được tác phẩm. Chỉ cần đọc thẳng các trang Richard Martin, người am hiểu sẽ nhận ra sự giao ḥa của các trào lưu quan trọng từ nhóm Beat, phái NY City, xu hướng deep image, ḍng thơ tự sự confessional, các thể nghiệm gây nhiều tranh luận của những thi sĩ L-A-N-G-U-A-G-E,…Nhưng tôi sẽ chẳng phí thời giờ giới thiệu nếu anh bạn của tôi chỉ là cái bóng của các phong trào và trường phái. Trái lại, khi đọc và dịch thơ, tôi khám phá một cơi ngôn từ đầy bản sắc, nhiều sáng tạo tài t́nh cộng với tay nghề của bậc cao thủ. Có thể nói Richard Martin là một nhà thơ khá hiếm ở Mỹ mang từ trong cốt cách phẩm chất siêu thực mà anh đă chưng cất tài t́nh với khí hậu Beat ngỗ ngáo đặc trưng của West Coast nơi anh từng lưu lạc ( và thuật tả trong hồi kư văn nghệ boink! do Lavender Ink xuất bản năm 2005 ở New Orleans).
Bên cạnh ư thức phê phán xă hội tiêu dùng và lối sống bị thương phẩm hóa, các câu thơ với ư tượng lạ bất ngờ gây chấn động sâu rộng trong tâm trạng người đọc, khơi mở cho sự chất vấn hoặc trầm tư. Trong số các nhà thơ yêu thích sáng tác của anh, ta thấy có Robert Creeley, Bill Kemmett, W.E. Butts, Bob Holman, Peter Kidd… Thi sĩ Andrei Codrescu, nhà b́nh luận văn học của National Public Radio (Đài phát thanh công cộng toàn quốc), đă gọi Richard Martin là “kẻ tường thuật mỗi ngày về tính năng động rỗng tuếch của văn hóa Mỹ, nhưng cũng là người biết rơ về các niềm vui của nó.”
CHÂN PHƯƠNG
CÂU LẮC LÉO ( hay CÚ VẶN VẸO)
Vầng dương đen lừa tôi với thỏi son môi
Cộp cộp cộp
Ḍng sông rú vọt tầm lao động phụ trội.
Ngày thứ Ba ngọn núi pizza viếng đám thợ sửa xe.
Tôi ngồi trên chiếc ghe trôi chậm.
Lối đi mở toang thành cá sấu.
Tôi tin vào lịch sử của đậu luộc.
Dưới lằn gió quất băng nha hóa thành lũ tinh ma.
Sa mù trong cuống họng gọi về nhà.
Reng reng
Máy điện thoại tàn sát nước bọt.
Ch́a khóa đưa vào cơn điên loạn là thật nhiều động từ.
Khi đến giờ thức giấc
Khâu cặp mắt vào những nụ cỏ bông.
Trôi giạt giạt trôi
Đàn phi cơ rít qua cái dạ dầy đầy âm thanh báo động
Tôi thích ở lại để cầm xà beng tháo tung một chữ
Nước sốt thịt này dối trá trộn đầy. *
(Twist sentences)
BUÔNG THẢ
Tôi đi ra đường
Trong nắng sớm
Có các đống lá
để bước ngang
Có câu chuyện những tiếng chim
chờ ta ghi chép
Bạn này
Vấn nạn gia cư
đă làm tôi quá ngấy
Trần nhà chạm đầu
Vách th́ chật chội
quanh hông
Sinh ra để tiêu hoang ngày tháng
tôi không thể tập trung
Với sứ mạng
của kẻ đi ngang về tắt
tôi cũng là một áng mây
xin bạn đừng phản bác
Đêm của tôi là những ḍng sông
các giấc mơ tôi là biển
tan rồi tụ chẳng ngừng
Bạn có nghe
trận mưa t́nh tôi
lộp độp vào cửa sổ
và mái ngói
Xuống mấy lối giá sương
lên các ngọn đồi rét chói
tôi lang thang vô định
không màng chi
đến thế kỷ sắp tới
Con mồ côi của trời đất rộng thênh
tôi lớn như cây
từ mớ mảnh vỡ đồng hồ
(Abandonment)
NGOÀI KIA
đồng lúc đồng loạt
kia ḱa
giác quan biến thành câu
câu có
và mất
một nghĩa
đó là
trời đất
có lúc
rực nắng
trên rặng
sồi lai tạp
cùng tiếng lá
nói với
ngă
tính ẩn mật
vào lúc sáo bay
giữa thanh thiên
trên đầu rặng cây
và tin tức
về bụi khói thế kỷ
t́m thấy kẻ bộ hành
đầu óc đầy căng thẳng
trong khi tiếng chó
sủa mừng trẻ con
không ngớt
âm vang
(Out There)
GIẢI THI SẦU MUỘN
những ai té giập đầu
bị đấm vào mồm
bị bỏ đói bỏ rét
bị bát đĩa
cùng các đồ vật biết bay tập kích
tất cả xếp vào hàng này
những kẻ bị đuổi khỏi nhà
bị cướp đất đai
bị di chuyển chỗ ở
bị tống giam
bị tra tấn
bị thủ tiêu
đứng qua đây
hăm hiếp
loạn luân
chồng đâm vợ chém
vô đây
đám bị thương
hoặc cụt tay cụt chân
v́ chiến trận
hay đụng độ
với cảnh sát đường phố
ở hàng này
nạn nhân mất mùa
c̣n sống sót sau diệt chủng
tù nhân chính trị
con tin
sinh vật thử nghiệm
sinh học hóa chất và phóng xạ
qua bên phải
đơn chiếc
bệnh tật
bị bỏ quên
nghiện ngập
gia đ́nh tan nát
ngoài lề xă hội
đói nghèo thua thiệt
sang bên trái
c̣n bỏ sót ai không ?
bọn đă chết?
bọn đă chết
nhập vào đâu cũng được
OK! mục đích
là làm cho minh bạch
t́m hiểu nguyên do
động viên tinh thần
Giám khảo hôm nay
là Thời Gian
Mọi người đều thắng giải
(Sadness Competition)
TRƯNG DỤNG
Tôi cần mua một cặp khung trời.
Đôi tṛng kính của tôi đă vỡ
Và hôm qua tôi khóc một ḿnh
Úp mặt vào vỏ một thân cây to mập
Tôi yêu hoa
Đàn cá hoang lăng xăng đùa rượt
Dỗ dành các xa lộ úng ngập.
Đây là cuộc lữ hành của qui định cùng lệ phí.
Kỹ thuật âm thanh của t́nh huống tiếp tục có vấn đề.
Bọn ca sĩ rù ŕ nơi hậu trường quán rượu ồn ào;
Các phím gơ dương cầm chọc nhột mấy mụ khách dè dặt.
Tôi cần mua một góc thời gian của bạn
Để giải thích t́nh trạng bản thân.
Tôi chẳng được đóng vai đấng tiên tri.
Vụ đầu tư vào các lùm cây rực cháy của tôi
Đă gây ra những vỡ vụn ngữ cú.
Tôi có thể dài ḍng.
Tư cách hội viên ánh sáng của tôi & việc sản xuất
Ánh sáng đến giờ này vẫn đúng chỉ tiêu.
Tôi cảm nhận được lửa bên trong đồ vật;
Lịch sử của thời gian phí hoài cũng cháy tiêu như mọi thứ trên đời.
Tôi cần mua yếu tính của lục ngọc
Thưởng thức một nụ hôn hồng ngọc
Cởi con voi của rạng đông đi qua các màn ư thức.
Đây là những ǵ tôi am hiểu:
Lều vải của mộng mơ đă đổ sụp;
Mấy đám mây là bọn diễn viên hỏng bét.
Vật lư của t́nh huống sủi tăm
Như chất giải chua trong cốc nước.
Baby, tôi cần sắm chút tiện nghi!
I need to buy some comfort, baby!
Lại đây như em vẫn đến bên tôi
Sức mua của tôi đang chờ em phục hồi.
(Requisition)
CHÚ THÍCH CỦA NGƯỜI DỊCH
Bốn bài thơ đầu được tuyển dịch từ thi phẩm Modulations,Asylum Arts, California, 1998. Twist Sentences : Từ cái tên kỳ quái h́nh thành tứ thơ chủ đạo của những câu siêu thực. Cách cấu tạo chọc tức ngữ nghĩa do phần đầu và phần cuối từng mệnh đề nối lại ngụ ư một sự trộn lộn tạp nham của văn minh cơ khí và lối sống thị trường. Lời tuyên bố thi pháp của nhà thơ phải chăng là một thách thức trào lộng bên ngoài mọi chủ nghĩa h́nh thức thời thượng: Tôi thích ở lại để cầm xà beng tháo tung một chữ. Trong tiếng Mỹ, gravy* ngoài nghĩa đen là nước sốt, nước thịt nấu đặc, c̣n nghĩa lóng là món tiền hời, đồng bạc mánh mung… Out There và Abandonment là tuyên ngôn b́nh dị về quan niệm nghệ thuật của thi sĩ, ca ngợi thiên nhiên và tự do nghệ thuật, vừa lăng mạn vừa nổi loạn. Bụi khói thế kỷ, vấn nạn gia cư, đầu óc căng thẳng…
làm sao sánh được với đất trời, cây cỏ, những tiếng chim và âm thanh chó sủa mừng trẻ con! Sadness Competition tự nó toát lên chất nhân bản với óc châm biếm đen của Richard Martin, kèm với nỗi buồn bất lực của nhà thơ trước thế gian đầy tai ương và tội ác. Sau cùng, Requisition trong thi phẩm mới nhất Under the Sky of No Complaint, Lavender Ink, New Orleans, 2013, là một bằng chứng của tài nghệ ngôn từ cộng thêm óc tưởng tượng đầy trào phúng của nhà thơ, với đoạn cuối rất hiện thực đời thường kiểu Mỹ vừa châm biếm các cliché của văn hóa thị trường.