NOAM CHOMSKY và những kẻ vu khống ông
Jacques Bouveresse - Chân Phương trích dịch
(Le Monde Diplomatique, tháng 5 – 2010).
Dù không mấy thiện cảm với ông, tờ New York Times từng nói rằng “Noam Chomsky có lẽ là nhà trí thức lớn nhất hiện đang c̣n sống”. Là nhà ngữ học từng tạo cách mạng trong bộ môn này, Chomsky được thế giới biết đến nhiều hơn v́ sự phê phán quyền lực của ông bắt nguồn từ truyền thống tự do tư tưởng, v́ thái độ sẵn sàng dùng ng̣i bút không phải để quậy vào vết thương kẻ khác, v́ những phẩm b́nh đáng ngại ông luôn nhắm vào“giới tăng lữ thế tục” (clergé séculier) là các trí thức và nhà báo. Ông sẽ đến Paris từ 28 đến 31 tháng 5 này để dự các hội nghị và hội thảo, đặc biệt là cuộc hội thảo tại Collège de France, bộ môn triết học về ngôn ngữ và tri thức (giáo sư chủ nhiệm Jacques Bouveresse), về đề tài “Rationalité, vérité et démocratie: Bertrand Russell, George Orwell, Noam Chomsky” vào ngày 28 th.5,2010.
Đáp lại những kẻ kết án ông đă xử sự với đất nước ḿnh như “con chim làm ô uế cái tổ của nó”, Karl Kraus trả lời rằng trong vài trường hợp nào đó người ta trái lại rất có thể cảm thấy bị ô uế v́ chính cái tổ của ḿnh, và nhận ra nhu cầu hợp lư là nếu có thể được phải làm cho nó phần nào giảm bớt sự dơ bẩn. V́ thế hậu quả Kraus đă lảnh đủ là “bị bọn bẩn dồn hết căm thù vào ông đến mức có thể nói không ai sánh bằng trong lịch sử đời sống trí thức.” (1)
Về nhiều phương diện Noam Chomsky hôm nay đang ở vào t́nh huống y hệt như thế. Theo cách nh́n của một phần đáng kể trong giới trí thức, cái giới nói chung đă thích nghi khá tốt với sự ô trọc bị ông tố cáo kia – Chomsky cũng là con chim mà hoạt động chính là cái việc làm ô uế cái tổ hoặc những cái tổ nơi ông vẫn cư ngụ về mặt vật chất và đáng lư ra cả về tinh thần; dĩ nhiên trước hết là Hoa Kỳ, nhưng cũng phải kể Âu châu, các nền dân chủ phương Tây nói chung, quốc gia Do Thái, giới trí thức ưu đẳng, thế giới khoa học, các đại học, hệ thống giáo dục, vân vân.
Như đă thấy qua trường hợp Kraus, ai mà có tư tưởng và hành động theo ư nghĩ rằng người trí thức trước hết phải quét dọn ngưỡng cửa của chính đất nước ḿnh với hy vọng là những người khác cũng sẽ làm như vậy về phía họ là coi như chắc chắn phải đụng đầu sự chống đối hung hăng của những kẻ có phản ứng coi đó gần như đương nhiên là đồng nghĩa với sự khẳng định rằng toàn bộ sự thật, lẽ phải và công lư luôn luôn thuộc về phía kẻ thù.
Vấn đề này chắc chắn Chomsky am hiểu hơn ai hết. Nếu ông tố cáo bằng cách gọi thẳng tên chúng những lạm dụng quyền hành, các điều bất công, những bạo ngược và tội ác mà đất nước ông đă gây ra đối với các nước khác - điều ấy ngụ ư rằng ông cũng coi như b́nh thường những hành động tương tự khi được kẻ thù thực hiện. Nếu ông thẩm định cái việc Hoa Kỳ và các quốc gia chư hầu được Mỹ hỗ trợ tự cho phép ḿnh tiến hành mà không bị trừng phạt đối với một số nước nào đó như là “chính sách khủng bố quốc tế cấp Nhà Nước” hoặc “chủ nghĩa khủng bố đại trà”, điều này tất yếu đưa đến việc ông phủ nhận thực tế khó thể tranh căi cũng như sự khiếp đảm có thật của “chủ nghĩa khủng bố lẻ tẻ” tiêu biểu cho hoạt động của các nhóm Hồi giáo và những tổ chức khác. Vân vân.
Tương tự như trên, sẽ là vu khống và mạ lỵ hẳn hoi nếu người ta dùng cách nói như Chomsky “kiểu mẫu của tuyên truyền” để mô tả cách vận hành của các thứ media giữa một nền dân chủ như Hoa Kỳ nơi mà báo chí vẫn được tiếng là hoàn toàn tự do độc lập trong khi áp dụng cách nói ấy cho các nơi khác là chuyện hoàn toàn b́nh thường và tự nhiên chẳng cần phải thắc mắc tí nào về mức độ nó thích hợp được đến đâu.
Từ vài năm qua Chomsky đă lưu ư rằng, so với những người b́nh thường được giới trí thức phe tả sắm vai làm người đại biểu và kẻ bảo vệ, giới này rất có thể là nạn nhân của một sự trễ nải đáng ngại, gần đây đă trở nên nghiêm trọng một cách thấy rơ. Chê trách điều mà ông gọi là xu hướng tự hủy của phe tả khi một phần khá đông những đại diện của phe này đă theo trào lưu tư tưởng hậu hiện đại như gia nhập một tôn giáo mới tạo nên một triệu chứng đặc trưng cho sự tự hủy nói trên, ông đưa ra nhận định:”Có một hạ tầng dân chúng để đối phó với những vấn đề con người từ lâu vẫn nằm trong “dự án của thời đại Ánh Sáng”. Một yếu tố vắng mặt trong dự án này là sự tham gia của các trí thức cánh tả. (…) Sự việc phe tả bỏ rơi dự án này là dấu hiệu nói lên sự chiến thắng mới mà văn hóa của quyền lực cùng các thứ đặc quyền đă giành được, và phe tả đă góp phần vào đó (2) “.
Kết án như Chomsky đă làm rằng các loại media đă không biểu hiện thực tại y như nó vốn là mà bóp méo hoặc thường xuyên tránh không nhắc đến một số sự kiện quan trọng nào đó hiển nhiên sẽ chẳng có ư nghĩa ǵ sất nếu người ta buộc phải chấp nhận ư kiến cho rằng thật sự không có các sự kiện mà chỉ có nhiều cách biểu hiện thế thôi. Cũng giống y Orwell, Chomsky nhận thấy cái thái độ không vồn vả lắm của các trí thức phe tả trong việc bảo vệ các khái niệm như “chân lư” và “tính khách quan” vừa khó hiểu vừa đáng lo ngại, chưa nói những lúc họ công khai đề nghị là từ đây phải coi các khái niệm ấy là phản động lỗi thời.
Đối với một nếp suy nghĩ tự bản chất hay theo tập tục vẫn nghiêng rất nhiều theo chiều hướng này, lời tuyên bố cho rằng thật sự không có “các sự kiện” (faits) cũng chẳng có như là hậu quả kế tiếp “thế giới của các sự kiện” để cho chúng ta phải quan tâm đến chúng một cách nghiêm túc từ các lư thuyết gia của cuộc cách mạng hậu hiện đại đương nhiên đă đến đúng lúc và đă được đón nhận như một biện minh triết học cùng với sự khuyến khích người ta tiếp tục đi theo lối quen ấy chứ không c̣n chi khác.
Đă từng có kinh nghiệm trong suốt cuộc nội chiến Tây ban nha và những năm kế tiếp về tính hữu hiệu đáng gờm vừa khó tưởng tượng được của lối tuyên truyền thời Franco, Orwell đă bày tỏ mối lo ngại khi ông chứng kiến chính khái niệm chân lư khách quan bị đe dọa biến mất một cách nhanh gọn. “Nh́n sự t́nh ấy khiến tôi hoảng kinh bởi nó thường gây ở tôi cái cảm tưởng là chính khái niệm về chân lư khách quan đang biến mất khỏi thế giới chúng ta. Chung qui mà nói mối hiểm nguy lớn nằm ở chỗ các điều dối trá ấy, hoặc những dối trá tương tự, rốt cuộc chiếm đoạt luôn vị thế của những chân lư lịch sử. Lịch sử cuộc nội chiến Tây ban nha rồi sẽ được ghi chép như thế nào đây?(3)”
Từ kinh nghiệm về tầm mức các chế độ chuyên chính của tk20 có thể đánh tráo các chân lư khách quan bằng những sự thật được tạo dựng trăm phần trăm nhằm phục vụ cho những mục tiêu của họ với các hậu quả hăi hùng việc ấy đă gây ra, người ta lẽ ra có thể mong đợi rằng giới trí thức sẽ củng cố thêm xác tín về chân lư – dù nhiều lúc phải vận dụng sáng kiến để chụp lấy cơ may phát hiện ra nó, chân lư chính nó không thể là kết quả của sáng tạo hay sáng chế (…création ou… invention). Nhưng sau cùng người ta h́nh như đă đi đến một kết quả khác hẳn; đó là ư kiến cho rằng trong mọi trường hợp chính các sự kiện và chân lư bằng cách này cách khác đă được chế tạo ngang nhiên. Cộng vào việc “chế tác sự ưng thuận”(fabrication du consentement), từ đây có thể kể thêm việc “chế tác chân lư” (fabrication de la vérité), trừ khi người ta quan niệm rằng không thể nào phân biệt được việc sản xuất ra chân lư với việc sản xuất ra sự đồng thuận về cái mà người ta phải công nhận như là chân lư.
Có thể người ta dễ xiêu ḷng mà tin rằng - nếu các nhà khoa học không (hay chưa thể) từ chối không dùng một khái niệm tựa như chân lư khách quan - giới văn học nói cho cùng rất có thể xem nó như một thứ không c̣n cần thiết khi mà điều quan hệ duy nhất đối với giới này là sự tự do. Nhưng đây là một ảo tưởng nguy hiểm. Nếu ta ra vẻ muốn bảo vệ tự do, ta không thể cùng lúc không cảm thấy sự ràng buộc đối với sự cần thiết phải bảo vệ chân lư, Orwell từng bênh vực điều này. Và ngược lại, những ai c̣n quan tâm đến chân lư khách quan cũng không được xem việc bảo vệ tự do là thứ yếu.
Tương tự các môn khoa học chính xác, theo cách nh́n của Chomsky các ngành nhân văn và khoa học xă hội cũng không được cho phép ḿnh ngoảnh mặt làm ngơ hay xử lư một cách lơ là đối với khái niệm chân lư khách quan. Và không có lư do nào để nghĩ rằng một sự giáo dục khách quan lại không mang tính nghịch loạn (subversif) cho bằng các cách giảng dạy tự bản chất và một cách chính thức được mang tiếng là “cấp tiến” (radicaux). “Thông thường người ta chấp nhận rằng một sự khảo cứu khách quan thường có khả năng biến khung tư tưởng thống trị thành vấn đề. Chỉ trong các môn khoa học xă hội th́ một quan điểm như thế mới bị xem là triệu chứng của một đầu óc khật khùng không giống ai.(…) Nhưng công tác phát triển việc khảo cứu khách quan được giải thoát khỏi những câu thúc do sự đồng thuận chính trị ở Mỹ áp đặt là một việc hoàn toàn thực tế có tính cốt yếu;và bản thân tôi cho rằng nó sẽ dẫn đến những kết luận triệt để.(4)”
Dựa vào mức độ tinh xăo của các lư thuyết xă hội học, chính trị học, triết học … thông thường người ta cho là cần nắm vững để xử lư các thứ vấn đề mà Chomsky đă đương đầu, rất có thể là một phần đáng kể những điều ông nói ra sẽ bị đánh giá là hơi thẳng thừng và khá ngây ngô theo quan niệm của những kẻ am tường. Nếu ông cần được bào chữa về điểm này (điều mà tôi thấy không cần), tôi xin nói rằng một nhà bác học có tiếng khắp thế giới như Chomsky chính ra lại có ưu điểm khá bất thường là ông đă không t́m cách xuất hiện dưới bất cứ dạng nào khác trừ tư thế một người không biết ǵ nhiều đối với loại vấn đề như thế nhưng đồng thời lại xác tín rằng có lẽ con người vẫn có thể, và may thay không tất yếu phải có thật nhiều kiến thức chuyên môn để có thể hành động và đạt được các kết quả.
[…]
Sự ngây ngô đối với các vấn đề như đang được đề cập ở đây cũng có thể là một dạng lương thiện trí thức (honnêteté intellectuelle). Nói đến điểm này tôi luôn luôn thán phục tính cách mà ông vẫn nêu gương mà nhiều triết gia khác có thể noi theo một cách hữu ích nếu họ nhạy cảm hơn một chút để c̣n biết e ngại thiên hạ sẽ nh́n ra chất phi lư và ích kỷ của họ. Tôi không chắc là ḿnh có thể hoàn toàn chia xẻ niềm lạc quan và hy vọng ông đặt ở tương lai. Nhưng có thể bởi v́ tôi cảm thấy là phải dám chiến đấu như ông để thật sự có được cái quyền lạc quan như thế.
Đáp lại lời phê phán cho rằng sự bi quan khi biểu lộ ra sẽ tạo nỗi lo âu và dẫn đến tê liệt hành động, Georg Henrik von Wright đă trả lời: “Trong một chừng mực nào đó th́ đúng là như thế. Nhưng theo tôi cách nh́n lạc quan theo đó người ta có thể ngồi yên mặc cho sự vật tiến hóa đại loại cũng như từ trước đến giờ với niềm xác tín rằng một kỹ thuật mới cộng thêm nhiều nghiên cứu với tṛ chơi tự do của thị trường sẽ rốt cuộc an bài mọi thứ là một thái độ vô trách nhiệm hơn nhiều, đồng thời có khả năng làm tê liệt hành động cao hơn. Tôi có cảm tưởng rằng các chính phủ đă rơi vào một sự lạc quan của bất lực như thế,và đang cố ru ngủ các khối dân chúng bị họ cai trị trong sự lạc quan ấy.(5)”
Noam Chomsky hiển nhiên là một người lạc quan kiểu khác. Niềm lạc quan của ông là một sự lạc quan của ư chí và hành động. Nó dựa vào ư nghĩ cho rằng, nếu tương lai có thể trở nên khá hơn, đó là nhờ vào tất cả những điều khả dĩ và cần thiết mà chúng ta đă làm để cho tương lai thực sự được là như thế, cho những ǵ tùy thuộc vào chúng ta.
CHÚ THÍCH
1.Karl Kraus, “Der Vogel, der sein eigenes Nest beschmutz” (Con chim làm ô uế cái tổ của ḿnh), Die Fackel, Vienna, th. 6-1928, tr. 5.
2.“Science et rationalité” (Khoa học và lư tính), trong Raison & Liberté (Lư trí và Tự do), nxb Agone, Marseille, 2010, tr.198.
3.George Orwell, Essais, articles et lettres, Ivrea, Paris, tập 2, 1996, tr. 323.
4.Noam Chomsky, “Pour la défense du mouvement étudiant”(Biện hộ cho phong trào sinh viên) (1971), in lại trong Raison & Liberté, tr. 339.
5.Georg Henrik von Wright (1916-2003), nhà triết học Phần Lan, người kế tục Wittgenstein tại đại học Cambridge . Vào những năm cuối đời ông đă công kích “ huyền thoại của sự tiến bộ” trong tác phẩm Le Mythe du progress, Philippe Quesne dịch từ nguyên tác Thụy điển sang Pháp ngữ, nxb L’Arche, Paris, 2000, tr.194.