Gia đ́nh bé mọn

Dạ Ngân

2

Trời hăy c̣n khuya, thời khắc bịn rịn mơ màng hết sức thân thuộc với Tiệp mỗi khi nàng chuẩn bị rời xóm Vịnh. Năm nào Tiệp cũng đáo về đây đôi ba lần, hành tŕnh gần một ngày đường gồm một chặng xe từ thị xă về thị trấn Điệp Vàng, nếu hôm đó chị Hoài không đón th́ xuống tàu đ̣ ngồi khoảng hai giờ nữa, tại bến ghé dọc đường nếu không quá giang được ghe xuồng nào th́ đành bước lên một mỏm doi rồi lội bộ qua chừng mười cây cầu khỉ mới về tới vườn nhà. Tháng Hai âm lịch giỗ ông nội trời quang mây tạnh c̣n đỡ, giỗ ba vào dịp tháng Bảy th́ mẹ con Tiệp nếm đủ mùi đường đất, thế nhưng khi đă được nằm trong chiếc mùng vải thơm thơm giữa ngôi nhà có má, có cô, có chị Hai mà có cả em út, bao giờ Tiệp cũng thấy như được đền bù. Tiếng lục b́nh ŕ rầm trên sông Cái, tiếng mái chèo ai đó lướt đi mơ hồ, tiếng biền lá dừa nước bên kia thở dài, tiếng kư ức của mương của liếp run rẩy... mọi thứ hoà quyện một cách buồn rầu mà vẫn vô cùng dễ chịu.

Giỗ ba năm ngoái, anh Năm Trường vắng mặt với lư do trận mạc biên giới Tây Nam rất dễ được tha thứ, chỉ nàng th́ “không dám vác cái mặt về” và câu bàn luận ấy đă được chị Nghĩa mang lên rồi truyền đạt lại bằng bộ mặt rầu rầu thương cảm. Năm nay, anh Trường vẫn cái lư do chính đáng và oai vệ trên, chị Nghĩa th́ bận thi tốt nghiệp bổ túc văn hoá, Tiệp trở thành đại diện duy nhất của ba người con cụm trên thị xă trong ngày giỗ và nàng đă phải nếm cảnh chó ghẻ trong mắt bà con. Vả lại nàng không thể lẩn tránh hương khói giỗ chạp đă đành mà phải về là v́ mấy tháng hè qua, chị Hoài đă lên tận nhà nàng cắp hai đứa nhỏ đem về “để chúng tẩm bổ”, thực chất là để nàng và Tuyên có đủ thời giờ “suy nghĩ trên bi kịch của ḿnh” nói theo cách nói mỹ miều của dân viết lách.

Như mọi lần sau giỗ, chị Hoài sẽ ngồi vỏ lăi đưa mấy mẹ con Tiệp ra thị trấn và cũng không khác chi mọi khi, má nàng đă thức dậy từ trước để nhóm bếp và tát nước ghe, đôi chân trần lụi đụi như là bà có lời thề phải chung thân với kiểu đi như chạy ấy. Tiệp nằm nguyên trong mùng lắng nghe, má đă tṛm trèm sáu mươi tuổi, tiếng chân chậm hơn và thỉnh thoảng vấp nhẹ trên nền đất nhiều “vẩy rồng”, sau đó mùi củi dừa ngon ngót trong bếp chen với tiếng bao b́ lạt xạt cho biết bà đang chuẩn bị các thứ để Tiệp mang đi.

Chị Hoài từ buồng trong đi ra, mới ngoài bốn mươi nhưng đă có một thập kỷ ở goá nên dù đi trong nhà hay dưới tán cây th́ chị cũng có cái dáng cắm cúi chật vật đau khổ. Chị đặt cây đèn xuống chiếc bàn ăn tṛn sứt sẹo gần chỗ chiếc mùng của mấy mẹ con Tiệp trong gian bếp, loại đèn ống khói mà ngày xưa Tiệp phải dùng cái đuôi chồn cọ khói mỗi chiều trước khi trời chạng vạng. Nếu giữa hai chị em là không khí trọn vẹn cũ th́ chị sẽ chui vào mùng của Tiệp, nàng sẽ nhích vô trong và rồi sẽ là chuyện tṛ, hỏi han, sớt chia, căn dặn đủ thứ. Bây giờ mọi thứ đă khác, cô em đă thành một người t́ vết và khó thông cảm nên chị chỉ cho biết sự có mặt của ḿnh bằng cách bưng đèn đi xuống, khêu to ngọn lên để đánh động đă. “Con gái con lứa, chui ra khỏi mùng việc đầu tiên là đầu tóc phải gọn gàng, nghe chưa”, đó là một trong những bài học dành cho người phụ nữ mà chị Hoài đă vỡ ḷng cho mấy đứa em khi Tiệp c̣n nhỏ xíu, sứ mệnh chị nhận từ cô Ràng như là cánh tay phải của cô. Tiệp rất ưa thích bộ dạng của chị Hoài khi chị chải tóc, đầu tiên là chải cái đầu tóc mượn lúc nào cũng ướt rượt dầu dừa rồi đặt nó xuống bên cạnh, sau mới múa lược trên mái tóc thật c̣i c̣i của ḿnh, rồi xướt cây kẹp lá thành một đường rơ dài bên trên mang tai. Khi chị bới tóc th́ hai cánh tay thật mềm mại, trang trọng, vén khéo, như đó là một thứ nghi lễ đầu ngày của chị. Khuya nay, chị nh́n dán vào ngọn đèn, gương mặt dài dài cau có, động tác chải và bới tóc có vẻ qua loa, vùng vằng. Chị hắng giọng :

- D́ Tám Tiệp thức chưa ? Đâu ra đây nói cho cô Tư với chị nghe coi vợ chồng tụi em sao rồi. Mấy bữa rày giỗ chạp đông đảo, muốn nghe chuyện cũng có lúc nào rảnh đâu !

Tiệp nằm ráng, nh́n thấy cái bóng của chị Hoài to đùng bên vách mùng, cái búi tóc có rồi không sau ót lúc chị động đậy tới lui lau lại cái mặt bàn chắc c̣n mùi mắm muối. Thu Thi nằm trong cùng nhỏm dậy chồm qua người thằng em để nói vào tai mẹ :

- Mẹ nhà văn nhà báo rồi mà d́ Hai cứ cái giọng h́nh sự đó. Mẹ ra không, vậy mà con tưởng mẹ thoát rồi. Phải nói người nhà ḿnh truy tội dai, mẹ há ?

Tiệp ra hiệu cho con trở lại chỗ nằm c̣n ḿnh th́ ṿng cả hai tay qua trán, như con đà điểu rút đầu xuống khi bị săn đuổi. Suốt ngày và đêm qua mưa dầm, những gịọt mưa đang thưa dần trên cái máng xối bằng tôn ngoài đầu hè, riêng tiếng động ấy cũng đủ làm nàng mềm ḷng và muốn đầu hàng, muốn từ bỏ mọi ước vọng của ḿnh để hoà nhập lại với gia tộc. Quả t́nh, giữa nàng và những người thân là hai thế giới, phía kia không có Tầng đầu địa ngục, không có Sông Đông êm đềm, không có Người T́nh, không có cả Rôbinxơn và Những người khốn khổ c̣n nàng th́ lúc nào cũng sách vở bút mực, xê dịch và ham muốn. Những lúc như lúc nầy Tiệp thấy công việc viết lách của ḿnh thật dị thường, những suy nghiệm của ḿnh thật phù phiếm, những việc khiến ḿnh đau khổ hoặc khát thèm thật vô bổ. Những người đàn bà rất biết tận dụng sự chi phối ấy chỉ quan tâm đến tôn ti và trật tự, đến công dung và ngôn hạnh cổ truyền, đến yên ổn và sung túc, ai là cán bộ th́ phải làm rạng danh thân tộc bằng cương vị ngày một cao hơn, ai là nông dân th́ phải chăm chỉ và giỏi nhang đèn. Những bài báo của nàng c̣n có thể hiểu được, thứ văn chương mà nàng lọm cọm hằng đêm kia th́ thật đáng hoài nghi v́ nó không có h́nh thù, không có quyền lợi, suy ra nó hư vô và không quan trọng.

Cô Ràng em gái út của ba nàng, cô Tư Ràng thủ lĩnh, cô Tư Ràng trời biển chắc cũng đă thức dậy từ lâu và đang đi nôn nang từ gian thờ xuống với cơi trầu bằng nhôm trên tay, áo cánh trong và áo bà ba ka-tê trắng ngả màu mặc ngoài, trông bà ươn yếu v́ mưa gió và theo thói quen, bà đang nhấn mạnh sự ươn yếu trọng đại ấy bằng chiếc khăn rằn sọc trắng đỏ buông tḥng trước ngực. Tiệp biết không khí nầy là nàng phải chui ra để chịu trận, nàng h́nh dung được gương mặt chữ điền mà nàng là bản sao đang buồn rượi, đôi lông mày uy vũ chau lại trên vầng trán cứng rắn, sáng sủa. Thu Thi nhóng người xem mẹ động tĩnh ǵ không rồi nằm lại, hai chân duỗi dài ngúc ngoắc, căng thẳng.

- Con Mỹ út đâu - miếng trầu trong miệng cô Ràng rào rạo - Nói má con lên đây xúm nhau bàn coi mấy tháng hè ḿnh đem hai đứa nhỏ về đây th́ ở trển vợ chồng con Tiệp nó hàn gắn ra làm sao. Ra đây chút đi chị Ba, con Hoài cũng ngồi xuống đi, cụ bị chi nhiều, cái ngữ hư hốt đó th́ lo cho lắm cũng uổng công thôi !

Tiệp ngồi bật dậy, rũ xuống trong mùng. Thẳng thớm, cương trực, đàng hoàng, đó là phương châm ứng xử được cô Ràng chăm sóc như thuyết lư của một giáo chủ nhưng sao bà lại nổi lôi đ́nh khi Tiệp nói thẳng ra với Tuyên là nàng có người khác và đề nghị được ly dị ? Như mọi khi, má của Tiệp đă nghe thấy “lời triệu” của cô em chồng nhưng bà không bước lên ngay, bà cho rằng không việc ǵ phải răm rắp như vậy, đám con của bà răm rắp c̣n chưa đủ sao ? Sâu xa bà cũng thấy cô em oai quyền ấy có lư, cô ta cũng đang ra sức bảo ban con gái bà đấy thôi và từ dưới chái bếp, bà nói vọng lên :

- Th́ tui cũng mới trên đó v́a trước con Tiệp có mấy ngày. Thấy tụi nó cũng có nói chuyện, cũng anh anh em em với nhau.

Tiệp muốn bật cười v́ h́nh dung má phải dịu giọng mà gân cổ vẫn nổi to. Lam lũ, ít nói và hay nói to nhưng cần cổ của bà đặc biệt nhiều gân mỗi khi bà phải đối đáp với cô Ràng, có lẽ v́ trong bà luôn thường trực sự đối đầu với cô em chồng đă đáo để mà c̣n được ông anh trai kư thác cho cái quyền chăn dắt đám trẻ mà bà nghĩ là chúng chỉ mượn bụng bà để chui ra.

- Chị thấy tụi nó ngủ chung hay ngủ riêng, chị Ba ? - cô Ràng hỏi chị dâu, câu hỏi có vẻ buồn cười nhưng không khí th́ gần giống một phiên toà mà bị cáo c̣n nấn ná chưa chịu ra trước vành móng ngựa.

- Th́ nhà có hai cái giường, tui nằm một cái ngoài pḥng khách, thấy tụi nó vẫn nằm chung trong buồng, c̣n chuyện có hàn gắn hay không ai mà biết !

Tiệp sửa lại sống áo tóc tai, lặp lại cảm giác muốn biến mất, tan đi hay độn thổ cũng được miễn khỏi phải nghe những người thân bàn nhau xem nàng đă ngủ với “người ấy” chưa, nàng và Tuyên c̣n lành hay đă rách. Đang ở buồng trong với đứa con gái nhỏ và với thằng Hớn con trai của chị Hoài để chúng không cản trở không khí tra vấn của những người lớn đối với bà d́ nổi loạn, Mỹ út đi nhanh ra giở mùng đưa cho chị cây lược và chồm vô trong lay cháu:

- Thu Thi ! Kêu em dậy chuẩn bị. Gần sáng rồi, c̣n ăn uống thay quần thay áo nữa, con !

Nếu chị Mỹ Nghĩa là một cái phao th́ cô em Mỹ út của Tiệp chỉ dám dúi cho nàng một ít nước trên con đường sóng gió nầy.

Đang lấy ra cây kim và sợi chỉ nilon để vá cái quai dép nhựa cho thằng cháu Vĩnh Chuyên, từ chỗ hàng hiên, chị Hoài gắt:

- Kêu tụi nhỏ dậy sớm chi, bộ muốn không cho người lớn nói chuyện ǵ sao ?

Mỹ út bỏ đi xuống bếp :

- Tư nói má lên th́ má lên đi, lần chần coi chừng thêm chuyện!

Má Tiệp ứ hự mấy tiếng ǵ đó nhưng vẫn không bước lên ngồi với cô em. Tiệp ra khỏi mùng, ngồi thơng chân bên mép giường chống đỡ :

- Nếu Tư với Hai cứ đưa chuyện cũ ra hành hoài chắc con hổng dám đút đầu về đây nữa !

Chị Hoài được nước ré lên :

- Tư coi, nó sai lè ra, mới nói động cái th́ bảo từ rày giỗ ba giỗ nội ǵ cũng không thiết nữa !

Cô Ràng đằng hắng liên hồi, tiếng đằng hắng của cô như cái c̣i trong miệng anh cảnh sát, như không có nó th́ cô không có mặt hay là sự có mặt của cô ít thiêng đi :

- Cô thấy chuyện đâu có cũ con ! ừ th́ cứ coi là nó qua rồi, con vấp váp đủ rồi nhưng mà cô cũng đâu có biết vợ chồng con cơm lành canh ngọt lại chưa. Tư muốn chính miệng con nói để cô nghe chớ má con nói th́ chung chung quá.

- Người ta kiếm một chút chồng không ra, nó có chồng hiền hậu xuôi chèo mát mái vậy mà c̣n đứng núi nầy trông núi nọ ! - Chị Hoài dấm dẳn cái câu mà Tiệp đă thuộc ḷng từ khi chuyện của nàng và Người ấy bụt ra.

        Tiệp ngồi lúc lắc hết nh́n ngọn đèn ống khói tới nh́n bà cô và nh́n bà chị cả, ánh mắt ngao ngán cùng cực. Ṿng vây của nàng là những bà goá, cô goá, má goá, chị goá, cô em út cũng goá, bốn bức tường gương mà nếu nàng soi vào th́ nàng phải lập tức quên tuổi trẻ và khát vọng của ḿnh đi để nhớ rằng không thể so sánh nỗi bất hạnh nào với nỗi bất hạnh của những người goá bụa. Nàng hạ giọng :

- Th́ em cũng biết em gây ra điều tiếng cho nhà ḿnh nhưng mấy tháng nay em cũng đang thử làm lại với anh Tuyên đây thôi.

Cô Ràng dằn mạnh cái dao bổ cau xuống cơi trầu :

- Phải tu tỉnh chớ không thử thiếc ǵ hết. Ai biểu hồi mới cản ngăn ǵ con cũng không nghe, giờ củi nỏ hay củi mục ǵ th́ cũng phải v́ danh dự gia đ́nh mà ráng chớ !

Chị Hoài vùng vằng với sợi chỉ, mọp người gần sát cây đèn trứng vịt trước mặt cho thấy dường gân trên trán bắt đầu nổi vằn mỗi khi chị chiến đấu với cái ǵ đó:

- Con chỉ yêu cầu nó v́ hai đứa nhỏ chớ không v́ danh dự của con hay của ai hết, không cần !

Má Tiệp kêu lên ở dưới bếp :

- Nhà nầy một lô một lũ con mồ côi c̣n chưa đủ sao c̣n muốn bỏ nhau để con nó khổ nữa, trời ?

Giọng cô Ràng gay gắt :

- Kêu trời th́ giải quyết được cái ǵ chị Ba ? Em đă mời chị lên xúm vô giác đác khuyên bảo thêm cho nó mà chị đâu có chịu. C̣n nói như con Hoài, Tư cũng thấy nghịch nhĩ lắm. Ǵ th́ ǵ cũng phải nghĩ tới cái danh dự, thử nghĩ coi ông bây, ba bây, cô bây đây không xả thân ra th́ liệu tụi bây có được như ngày hôm nay không ?

- Chữ danh dự của con là tiết hạnh c̣n yêu cầu danh dự của Tư th́ lớn lao quá nhiều lúc con kham cũng không xuể. Con chỉ thấy toàn đau khổ với thiệt tḥi thôi !

Câu chuyện chừng đă chuyển sang vấn đề khác c̣n cốt tử hơn vấn đề của Tiệp. Cô Ràng ném mạnh cái dao nhỏ xuống mặt bàn, khuỳnh hai nắm tay trên vế, phừng phừng nh́n chị Hoài :

- Mày cứ cái giọng bất măn đó th́ bảo sao nhà nầy không trống đánh xuôi kèn thổi ngược, hả ?

Chị Hoài bắt đầu sụt sịt, tṛ nước mắt mà lúc nào chị cũng sẵn cùng với tuổi tác :

- Con không bất măn, con chỉ không thích chiến tranh, không thích cái danh dự khổ sở của nhà ḿnh !

Tiệp đứng dậy đi qua chỗ bà chị và bước dài ra sân. Sau mấy ngày mưa th́ trời cũng phải nhẹ nhơm đi, thanh sạch vô cùng. Nàng không mừng v́ chuyện của nàng thế là đă được xếp xuống hàng thứ mỗi khi thủ lĩnh và thủ phó tranh căi về cái giá của những mất mát và đau khổ mà cô Ràng gọi là cống hiến, trái lại, nàng thấy buồn không thể tả v́ những loại chuyện ấy vẫn dai dẳng sống từ hồi nàng c̣n bé cho đến khi nàng thành thiếu nữ, lên Cứ và ra thành, chứng tỏ những người thân của nàng già đi chứ họ không được hít thở một cái ǵ khác cả, vậy th́ nàng có quá ích kỷ và vô tâm khi chỉ biết là ḿnh không hạnh phúc, ḿnh c̣n trẻ, ḿnh có quyền làm lại với thời b́nh và mưu cầu một sự mỹ măn ? Nàng đi dài xuống bến, c̣n nhớ rất rơ là hồi xưa, vào những lúc khuya khoắt mà có tranh căi như vầy th́ thế nào lát nữa cô Ràng cũng ré lên chói lói một hồi dài, rồi những bước chân gấp gáp rượt đuổi nhau dọc đường xuống bến, rồi chị Hoài khóc, mấy chị em nàng cùng khóc, má nàng cũng vừa khóc vừa giúp đám con giữ tay giữ chân để cho cô Ràng không tức giận đến mức phải lao đầu xuống sông. Danh dự theo quan niệm của gia tộc nàng là sự hy sinh, nàng vùng quẫy với Tuyên là nàng không có phẩm chất hy sinh, v́ vậy nàng phải bị băm vằm nhiều lần v́ đă làm lung lay sợi dây bện bằng nhiều sự hy sinh của nhiều người trong suốt nửa thế kỷ qua, từ khi ba nàng hiến xưởng dệt lụa tơ tằm cho Tuần lễ Vàng và thành người cách mạng gương mẫu lúc nàng c̣n chưa có mặt trên đời.

Nàng ngồi xuống mép cầu vốc nước rửa mặt, nghe trên nhà một sự im lặng nín thở có lẽ v́ cô Ràng và bà chị đang tập trung nghĩ về nàng. Nàng cũng nghe tiếng Mỹ út gọi Thu Thi ra khỏi mùng chạy theo coi mẹ con làm ǵ dưới mé sông ḱa. Tiếng chân trần của con gái lép nhép trên mặt đất ướt.

- D́ út tưởng mẹ muốn tự tử ḱa mẹ ! - nó nói và ngồi xuống bên Tiệp.

- Có khi nào con cũng nghĩ như d́ út nghĩ không ?

Đứa con lắc đầu không nói nhưng trông nó già như một bà cụ trong nỗi đau khổ giữa mớ bùng nhùng ba mẹ và những mối dây từ việc đó mà ra. Nàng ôm lấy đôi vai nhỏ xíu của con và chỉ cho nó ngôi sao mai bên kia biền lá dừa nước, bảo rằng hôm nay chắc trời sẽ tạnh để mấy mẹ con ra thị trấn và về nhà một cách may mắn. Mấy năm qua, chưa bao giờ nàng có ư nghĩ tự vẫn cho dù dư luận cứ vây riết như vậy, nàng tin rằng nàng có sự lương thiện trong khát vọng của ḿnh và con cái nàng sẽ lớn lên, sẽ vững chăi trong sự lương thiện đó cho dù chúng có thể thiếu vắng Tuyên.