T̀NH BẠN
(Trích trong tiểu luận triết học Câu chuyện vô h́nh)
1.
Platon nói: từ ngữ cổ của cộng đồng là quy luật,
Aristot nói: Philia – t́nh bạn
Có thể cả hai đều có lư.
Cái giữ cộng đồng nhất trí như một là quy luật cao hơn mọi thực thể. Nhưng cái tạo ra cộng đồng, đấy là t́nh bạn ẩn náu trong các thực thể. Philia có nghĩa là t́nh bạn, nhưng t́nh bạn này không phải là lư tưởng. Đúng hơn, bản thân nó chính là một thực thể.
Ở đâu có mối bất ḥa, ở đó giả thuyết đang có mặt Arrés, thần băo tố; ở đâu có t́nh yêu, ở đó giả thuyết đang có mặt Aphrodité, kẻ làm tan chảy các địch thủ; ở đâu có t́nh bạn, ở đó giả thuyết đang có mặt nữ thần Philia.
Aristot từng nghĩ: nếu hàng triệu con người cùng ở một nơi, cùng nói một ngôn ngữ, cùng bảo tồn một truyền thống, cùng duy tŕ một trật tự đạo đức- tất cả những điều này là sự hiện hữu kỳ diệu của nữ thần Philia.
Thiếu sự kỳ diệu này tuyên bố của La Bruyere sẽ trở thành sự thật: các ngươi ngạc nhiên khi nhân loại không chung sống trong cùng một nhà nước, không tin tưởng vào cùng một tôn giáo, không nói cùng một ngôn ngữ- nếu xem xét sự đa dạng và những khác biệt về đặc thù, cá tính, tài năng, trí tuệ của con người, đúng ra ta ngạc nhiên v́: hai con người có thể cùng tồn tại dưới một mái nhà, sáng ngày ra vẫn không cần bóp cổ nhau chết.
Sự kỳ diệu của nữ thần Philia ở chỗ, giữa những thực thể giơ nanh vuốt ra với nhau, vẫn c̣n một cái ǵ đó tương tự như căn nhà chung, ngôn ngữ chung và phong tục chung. Nếu thiếu điều này có lẽ chỉ c̣n lại những con thú hoang đơn độc. Nữ thần T̀NH BẠN xây dựng nên cộng đồng, chính v́ thế từ ngữ cổ của cộng đồng: Philia
2.
Nhưng trong khoảng thời gian một trăm năm gần đây, sự im lặng khi nói về t́nh bạn là một cái ǵ đó đặc biệt. Chỉ c̣n độc một cuốn trong hàng đống tác phẩm, đấy là cuốn của Emerson. Thực ra trong thế giới antik chẳng ai quên ông.
Nhưng bởi ngày nay người ta viết quá ít về t́nh bạn, mà nguyên nhân không chỉ v́ t́nh bạn là một đề tài cổ điển, và con người ngày nay quá bé nhỏ so với một đề tài cổ điển. Đúng hơn v́ t́nh bạn là một mối quan hệ cổ điển, và con người hiện đại có tầm nhỏ nhoi bên cạnh một quan hệ cổ điển.
Chưa bao giờ nhân loại lại gần với một thời điểm, có bao nhiêu thực thể đều biến thành ngần ấy con thú hoang ŕnh ṃ để gầm gừ lẫn nhau đến thế. Chủ nghĩa tập thể bạo lực của những tôn giáo đám đông chỉ là bề nổi, dưới nó là chân dung một kẻ sẵn sàng phân biệt một kẻ khác sống chung dưới cùng một mái nhà với ḿnh, chỉ đợi sáng ra là bóp cổ chết kẻ đó.
Những ai hôm nay giơ tay cho một ai đấy đều cảm thấy xấu hổ, bởi chính họ không hiểu điều ǵ là bản chất duy nhất. Không thể đổ trách nhiệm cho ai. Hôm qua tôi giơ tay cho một người lơ đễnh; hôm nay một người nào đấy ch́a tay cho tôi, tôi trở thành kẻ lơ đễnh.
Chúng ta sống một cuộc đời phi Philia, cái quan hệ tồn tại tiếp tục giữa chúng ta có thể là mảnh tàn dư quá khứ cũ kỹ hoặc một mẩu tạm ứng của tương lai; ngày hôm nay không làm nảy sinh t́nh bạn
3.
Aristot có thể đă nhầm khi tuyên bố những khả năng của cộng đồng do Philia tạo dựng.
Cộng đồng không nhiều hơn cũng không ít hơn. Cộng đồng khác. Là một đời sống hoàn chỉnh, toàn vẹn và đặc thù, là sự sống, là khả năng, là hiện thực, là sự diệu kỳ và sự bí ẩn. Những năm gần đây người ta đă t́m cho nó một cách diễn đạt, đấy là quan hệ giữa TÔI và ANH. Cộng đồng cần ít nhất ba người. Nhưng nơi nào có mặt ba người, nơi đó Philia ra đi.
Chỉ TÔI và ANH hai người. Lúc nào cũng chỉ hai người. Nhiều hơn một, khi con người đơn độc, ít hơn một, khi con người xuất hiện giữa cộng đồng. Quan hệ TÔI - ANH là một nhóm hiện sinh đặc biệt: là một nhóm đặc thù của sự sống giữa cái cá nhân và tập thể. Giữa sự cô đơn và cộng đồng. Giữa sự đơn lẻ và đám đông. Giữa MỘT và BA. Cái Đôi này là vị trí thế gian của Philia.
4.
Chiêm tinh học chia không gian số phận của con người ra làm mười hai đoạn, như chiêm tinh học tuyên bố, chia sân khấu cuộc đời con người ra mười hai ngôi nhà. Đấy là những ngôi nhà: tính cách, của cải, sự học tập, gia đ́nh, hôn nhân vv..
T́nh bạn cũng có một ngôi nhà. Trong khu rừng rậm rạp của sách vở tâm lư học hiện đại, một tiếng nói vang lên về t́nh bạn không hề có- nhân tố duy nhất này cho thấy, chiêm tinh học nhạy cảm hơn biết nhường nào khi hướng về cái toàn thể của hiện hữu con người.
Chiêm tinh học biết nhận ra, t́nh bạn không có chút liên quan ǵ đến cộng đồng, đến cái TÔI, thậm chí đến cả t́nh yêu cũng không. Philia có một ngôi nhà riêng, có trọng lượng và chưa đựng đầy ư nghĩa như một công việc hoặc như so sánh với cái chết.
T́nh bạn không phải một sự tụ tập giản đơn, cũng như người bạn không phải là một kẻ thô bạo can thiệp. Người bạn không là một đồng bọn, chẳng đồng sự, cũng chẳng phải bồ bịch. Thứ xảy ra với con người trong căn nhà của t́nh bạn, chẳng kiểu quan hệ nào thay thế được.
Người bạn không thay thế được bằng bất kỳ ai. Có những kẻ chịu, không thể có t́nh bạn;có những người vô hiệu hóa với t́nh bạn; có những người quanh họ lúc nào cũng có một ai đấy; và có những kẻ, cả cuộc đời đói khát t́nh bạn, đến mức chỉ gặp một người bạn thôi cũng không bao giờ.
5.
Montaigne đă viết: t́nh yêu không có thói quen hỏi xin ai. Nó đến khi nó muốn, và ngự trị lên phận người một cách tàn bạo như một sức mạnh nguyên thủy.
T́nh bạn cần thiết sự ưng thuận. Người bạn của tôi chỉ có thể là người tôi tự chọn cho ḿnh. Tất nhiên, khi đă có rồi, đấy là sự bắt buộc. Lúc đó tôi không thể sống thiếu bạn.” Il me semble n’etre qu”a demi”- dường như, tôi chỉ là một nửa của cái ǵ đó. Nhưng kể cả lúc đó t́nh bạn cũng không ngự trị tôi. Nó luôn luôn dịu dàng và tỉnh táo. Nữ thần Philia yếu đuối nhất giữa các thực thể thần linh.
Người t́nh đôi khi quen thuộc với việc cảm thấy niềm vui cũng như sự nguy hiểm của bạn t́nh xa cách, đôi khi đoán trước mong ước của bạn t́nh. Là ngoại lệ với t́nh yêu, nhưng là điều tất nhiên trong t́nh bạn: tôi luôn luôn biết và cần phải biết, cái ǵ xảy ra với bạn và bạn nghĩ ǵ. Không ẩn dấu nào xuất hiện với bạn tôi cũng như với tôi. Nhưng đây không phải là điều kiện của t́nh bạn; sự chân thành không đi trước t́nh bạn. Kẻ nào nghĩ đến điều này, chỉ là kẻ không hề cảm nhận được điều ǵ hết về t́nh bạn.
Những người đă được nữ thần t́nh bạn buộc lại làm một, mọi giả dối và mặt nạ đều rơi xuống chân họ. Không phải t́nh bạn nảy sinh từ ḷng chân thành mà ḷng chân thành nảy sinh từ t́nh bạn. Trước tiên có Philia, những thứ đến sau là phần thưởng của nàng.
Montaigne cho rằng các h́nh thức giao tiếp Hy lạp rất tự nhiên, mang tính xă hội, là của t́nh yêu và của quan hệ giao tiếp với khách khứa. Nhưng Philia không có trong tự nhiên, không có trong xă hội cũng chẳng thấy trong t́nh yêu và sự tiếp đón khách khứa. T́nh bạn chính là Philia.
6.
Emerson khẳng định, t́nh bạn là một nghịch lư của tự nhiên, là một tác phẩm nhân tạo. Đấy là một thực thể đơn độc cất tiếng, là người, tôi không đ̣i hỏi cái anh ta có mà tôi đ̣i hỏi chính bản thân anh ta.
Càng ngày càng nhiều người nói về thứ t́nh bạn đă chạm vào họ. Ví dụ: Scheler viết về những h́nh thái đồng cảm, Buber diễn đạt hay nhất mối quan hệ Tôi- Anh, Ebner xây dựng cả một chủ nghĩa mạt thế về mối quan hệ này, Barth, Gogarten, Jaspers, Klages những người đă viết nhiều ḍng thật đẹp về Zweisamkei.Nhưng như thế nào đấy họ đều sai lầm.
Người này tưởng t́nh bạn, tưởng mối quan hệ Tôi- Anh không là ǵ khác ngoài h́nh ảnh tái tạo của mối quan hệ Thượng đế-người. Kẻ khác cho rằng đấy là năng lượng sống, kẻ thứ ba cho rằng đấy là cơi siêu h́nh, kẻ thứ tư bảo đấy là quan hệ hiện sinh.
Nhưng không ai nhận ra, đây là một sự việc hoàn toàn khác, với người này đấy là sự việc không thể đảo ngược lại được nữa, c̣n với người kia là sự bất lực không thể giải thích nổi. Tất cả bọn họ đều không nhận biết, t́nh bạn là một trạng thái thiêng liêng cao cả ta nhận từ Đấng tối cao – từ vũ trụ.
Như vậy có thể định nghĩa như sau: sự sống tràn vào ṿng quay của cá nhân và hoàn thiện tại đó. Đây là cái Tôi đă được thánh thần hóa. Con người ra đi từ cơi siêu h́nh, để cái Tôi trở nên bất tử và vĩnh hằng, bởi vậy nó mất trọng lượng tại đây.
Nhưng sự sống dâng tràn cả vào cộng đồng và hoàn thiện cả ở đó. Đây là sự thần thánh hóa đám đông. Con người ra đi từ cơi siêu h́nh, để chỉ có cộng đồng, chủng người, dân tộc, tôn giáo trở thành bất tử và vĩnh hằng, bởi vậy cuộc sống bị mất trọng lượng tại đây.
T́nh bạn là nhóm của sự sống, nơi cái Tôi vẫn tồn tại và cộng đồng vẫn bảo tồn, không hề xây xát. Giữa hai nhân tố và độc lập với hai nhân tố, một khả năng thứ ba hoàn toàn mới xuất hiện, không thể diễn giải được từ nhân tố này hoặc nhân tố nọ. Một h́nh thức sự sống mới mở ra. Đấy là t́nh bạn.
T́nh bạn không thể so sánh với bất kỳ một h́nh thức sống nào khác. Đấy là một nhóm đặc thù. Tại sao? Bởi v́ có một vị thần riêng dành cho nó. Thần Philia tạo dựng một thế giới Philia khác biệt không thể nhầm lẫn được. Đấy là thế giới của t́nh bạn
7.
Chưa ai đặc biệt chú ư đến cộng đồng của những người đàn ông. Những cộng đồng đó trước hết là các tổ chức liên minh, các đồng tông, các lực lượng và quân đội. Những người đàn ông vui thích việc cùng nhau trưởng thành, họ t́m kiếm sự quan trọng của việc cùng trưởng thành này bằng cách t́m ra những khác biệt quy tắc.
Các kỵ binh trao đổi kiếm cho nhau, và bí mật giao ước. Các tông đồ tôn giáo và những người lính vận đồng phục, ngồi theo hàng và bước theo đội ngũ. Họ đặt ra các quy tắc bắt buộc trong mọi trường hợp, và tự nguyện nộp ḿnh cho những nguyên tắc này, như lời nguyền của tông nhóm, luật lệ đạo đức kỵ sĩ, hoặc quy định phục vụ của quân ngũ……
Nếu con người là một thực thể lớn lên, tản mạn ra và chỉ sống cho ḿnh, chỉ thưởng thức hệ thống đời sống được sắp xếp bằng trung tâm riêng của ḿnh, th́ cần phải thấy, người đàn ông gắn bó như thế nào với câu lạc bộ, kỷ luật hiệp sĩ của ḿnh, tại sao họ lại yêu thích các nguyên tắc, thích bận đồng phục, thích trao đổi gươm lẫn nhau và thích cùng bước đều duyệt binh.
Có thể, nếu những công việc của nhân loại như nhân dân, cộng đồng, xă hội, nhà nước do phụ nữ giải quyết, có lẽ những công việc này không bao giờ cần xuất hiện. Người ta sẽ không bao giờ cần viết các bộ luật và không bận đồng phục. Có thể tính tập thể là sáng tạo của đàn ông, và nhà nước không là ǵ khác ngoài là một hệ thống giáo đoàn tăng trưởng hoặc là một thể chế quân đội đỡ cứng rắn và uyển chuyển hơn.
Có những niềm vui và sự nghiêm túc nào trong đó chỉ đàn ông hiểu. Mười một người đàn ông liên minh với mười một người đàn ông đối diện: với nhiệm vụ sút trái bóng vào lưới của đối phương. Đấy là bóng đá. Sự liên minh trong mọi lĩnh vực của bóng đá thể hiện tính tập thể đàn ông: quy tắc, lời thề, đồng phục, đối phương. Và cuộc chơi mới quan trọng làm sao, khiến cùng lúc năm chục ngh́n con người cùng nín thở.
Và nếu ai biết, sống-chết cùng bốn mươi tám người đàn ông giống ḿnh trong chiến tranh, trong doanh trại, trong những công vụ hoặc trên tàu chiến là ǵ, người đó sẽ cảm nhận được những ǵ Amundsen hoặc Shackleton nói về đồng đội, về những người cùng tham dự thám hiểm châu nam cực.
Đấy là ưu thế, là sự b́nh thản, thái độ từ bỏ, sự đoàn kết, tính hóm hỉnh, sự thân ái, tinh thần tự nguyện, là những điều con người chứng kiến lẫn nhau, người ta sẽ hiểu tính tập thể đàn ông tạo dựng và giữ ǵn những cái ǵ. Cũng như người ta bắt đầu hiểu t́nh bạn chỉ có giữa những người đàn ông.
8.
T́nh bạn chỉ có thể xuất hiện ở nơi hai người đàn ông không chỉ giữ ǵn bản chất của nhau, mà c̣n từ cái Tôi riêng biệt bước ra để bước vào địa phận của hai người: đây là nơi cái riêng biệt của bản chất người bạn được nhân lên gấp đôi.
Chỉ có thể tṛn vẹn bằng sự vẹn toàn mà thôi. Cũng như sự đè nén thực chất ấn sâu sự đè nén. Chỉ cái toàn vẹn hoàn toàn ḥa hợp với cái toàn vẹn mà thôi. Tôi chỉ có thể cởi mở từ sự cởi mở của bạn tôi, chỉ có thể chân thành từ sự chân thành của bạn tôi. Tôi là bạn từ t́nh bạn của bạn tôi và bạn tôi cũng vậy từ t́nh bạn của tôi. Không đẳng cấp, thứ bậc, sau trước.
Các giá trị là sự nhận thức hoàn hảo nhất trí lẫn nhau. Những người bạn đều b́nh đẳng. Bởi v́ ở đâu có bạn ở đấy không có sự khác biệt. Nơi có những người bạn, ở đó đă vượt qua các cuộc đua. T́nh bạn lớn lên, tồn tại, sống và mất từ cơi hiện sinh. Ṿng quay của t́nh bạn không phải của đời sống mà là của sự sống. Cái xiết tay của người bạn là dấu hiệu gặp gỡ của một thế giới cao cả hơn.
9.
Tất cả mọi t́nh bạn đều bắt đầu bằng một cảm giác khó tả, là chúng ta h́nh như đă gặp nhau ở đâu. Như thể chúng ta đă từ lâu là anh em. Thậm chí như thể anh em sinh đôi. và bởi vậy cuộc hội ngộ này chỉ là sự gặp lại. Khi con người từ biệt bạn ḿnh, họ biết đấy chỉ là cảm giác chia tay. Bạn vẫn ở lại cùng ta ở một nơi nào đấy, như đă từng ở cùng ta trước cuộc gặp gỡ.
10.
Vị thần kết hợp cổ xưa Eros dữ dội là Đấng cao cả duy tŕ các nguyên tử, làm cân bằng mọi mâu thuẫn. Eros dữ dội có hai người con, một người nhận lấy vương quốc của t́nh yêu, một người nhận vương quốc của t́nh bạn. Đấy là hai đứa trẻ, của thần t́nh yêu Aphrodité, và của Philia, nữ thần t́nh bạn
11.
T́nh yêu khêu gợi, đánh thức và quật ngă mọi sức lực của con người. Nói cách khác: t́nh yêu làm tỉnh giấc tất cả mọi đam mê. Hay nói đúng hơn nữa: t́nh yêu giải phóng mọi ma quỷ ẩn náu trong con người.
T́nh bạn ḥa hợp sức lực con người. Nói cách khác: t́nh bạn hăm phanh toàn bộ những nỗi đam mê. Hay nói đúng hơn nữa: Philia là nữ thần độc nhất mà sự xuất hiện của nàng khiến ma quỷ dịu đi, và làm lành với nhau.
12.
T́nh yêu và t́nh bạn chỉ có độc nhất một nét giống nhau, đấy là: nếu nó tan vỡ, nguyên nhân không bao giờ là NGƯỜI KHÁC, mà là TÔI.
13.
Bí mật của t́nh yêu là từ hai thành một, bí ẩn của t́nh bạn là từ một thành hai. Bởi vậy t́nh yêu là một t́nh bạn lật ngược, nghĩa là từ một người luôn luôn có một cái ǵ đó ṛ gỉ sang người kia. T́nh yêu đôi khi như thể từ một thành hai, cho dù thực ra nó luôn luôn là hai, chỉ t́nh yêu biến nó thành một. C̣n t́nh bạn đôi khi như thể từ hai mà ra, cho dù nó luôn luôn là một, chỉ t́nh bạn biến nó thành hai.
14.
Đàn bà quên được bạn bè nhưng những người t́nh th́ không bao giờ
Đàn ông quên được những người t́nh, nhưng bạn bè th́ không bao giờ.
15.
Lịch sử in ấn sách, thua lỗ tiền bạc, lịch sử đóng tàu, thời trang, việc sử dụng độc dược và làm ra các b́nh đựng hoa đều có. Nhưng lịch sử t́nh bạn th́ không. Tại sao thế? Lịch sử t́nh bạn: Lăo tử và bạn bè, Budha và bạn bè, t́nh bạn trong chiến tranh thành Troa, t́nh bạn giữa Harmodios và Aristogeiton, những t́nh bạn của Sokratés, các các kỵ sĩ Grál, t́nh bạn của các họa sĩ, nghệ sĩ, các nhà thơ, nhóm George.
16.
Có ba nguyên nhân loại trừ t́nh bạn: sự kiêu ngạo, sự kênh kiệu và sự châm biếm. Đây là ba h́nh thức cơ bản của sự đề cao cái Tôi. Cả ba đều loại trừ và giết chết t́nh bạn. Cả ba đều là những hành vi ngu xuẩn, và kẻ nào mọi giá muốn phân biệt ḿnh, đều sử dụng đến nó.
Sự kiêu ngạo chỉ t́m kiếm và bắt gặp một tấm gương từ kẻ khác; c̣n kẻ kênh kiệu chỉ muốn t́m sự nô lệ và sai khiến kẻ khác; kẻ châm biếm chỉ bới t́m cái không hoàn hảo. Chúng ta đều biết, tất cả mọi người đều là những cái gương, là nô lệ và là cái không hoàn hảo. Nhưng chúng ta cũng đều biết, điều này không quan trọng.
Người bạn biến bản thân họ thành tấm gương, thành kẻ nô lệ và thành kẻ không hoàn hảo. Nếu ai không hiểu điều này, không biết đáp lại một cách tương tự, kẻ đó không xúc phạm người bạn, mà xúc phạm t́nh bạn.
17.
T́nh bạn có bốn h́nh thức: anh hùng, tin cậy, mang tính chất tinh thần và tham dự. Nhưng một t́nh bạn chân chính cân bằng từ cả bốn h́nh thức này, bởi vậy có thể nói đây là bốn chiều kích của t́nh bạn.
Anh hùng khi ta hiến dâng đời ta cho bạn; tinh thần khi ta ở cùng một nơi với bạn, đấy là thế giới của tinh thần; tham dự khi ta vui đùa với bạn như một đứa trẻ; và tin cậy khi ta mở rộng ḷng ta.
18.
Goethe từng nói, chưa đủ nếu con người sẵn sàng hiến dâng cuộc đời cho bạn- c̣n cần phải phủ nhận cả ḷng tin v́ bạn nữa
19.
Điều chứng tỏ trong thế giới antik người ta quen thuộc Philia đến mức nào, là lúc đó chỉ có tượng của nàng. Sau này người ta chỉ dựng tượng hoặc vẽ lên h́nh ảnh một con người duy nhất, một cái Tôi không thể chết, hoặc một nhóm người, một cộng đồng người không thể chết.
Người ta quên mất cặp Đôi bất tử. Harmodios và Aristogeiton- đài kỷ niệm của hai người đàn ông Athen là bức tượng của t́nh bạn. Trong họ có bản chất của t́nh bạn: sự sống bí ẩn được nhân đôi, đến mức, nếu chỉ một người trong số họ đứng ở đó, người ta lập tức hiểu, đây chỉ là một nửa của một cái ǵ đó.
Lawrence trong Săn Gấu nói về t́nh bạn của thủ lĩnh da đỏ Delaware như sau: t́nh bạn sâu sắc hơn t́nh họ hàng, sâu sắc hơn t́nh phụ tử, sâu sắc hơn t́nh mẫu tử, sâu sắc hơn t́nh yêu- sâu sắc đến nỗi, trong đó không có cả t́nh yêu thương lẫn t́nh yêu nữa- so deep that it is loveless.
Mọi khả năng quyến rũ, tính thiện cảm, sự ṭ ṃ, khát vọng, đam mê đều biến mất, t́nh bạn sâu sắc đến nỗi ở đó con người chỉ có thể chạm đến gốc rễ sâu thẳm nhất của ḿnh. Trong sự sâu sắc này là im lặng, là sự tĩnh tại vô biên là ḥa b́nh vĩnh cửu. Đây là thế giới của thơ mộng ảo giấc. Đây là thời hoàng kim.
Thứ, trong t́nh yêu chỉ họa hoằn, chỉ đạt tới trong một khoảnh khắc, một hạnh phúc bừng sáng từ sự tĩnh tại vô biên: điều này luôn luôn hiện hữu trong t́nh bạn. Ta nhận ra t́nh bạn v́ nó là thơ mộng.
Cộng đồng không nhận biết được sự b́nh yên này. Cộng đồng thời hoàng kim chưa có mặt trên trái đất. Sự b́nh yên này kẻ cô đơn, nếu được thượng đế rủ ḷng thương, có thể cảm nhận được một lần trong đời.
Sụ b́nh yên này bay lơ lửng trong t́nh bạn kể cả khi hai người bạn xông vào cuộc chiến, kể cả khi họ nhấp nháp cạnh đống lửa ven rừng, hay khi họ cùng nhau đùa bỡn, kể cả khi kẻ này sống bên bờ đại dương bên này, kẻ kia ở bờ đại dương bên kia, cách nhau hàng trăm ngh́n cây số.
Dường như, chỉ có thể từ ân sủng của thượng đế, ta mới bước được vào sự sống thơ mộng đặc biệt; hưởng một cách đồng đều, ít nhất trước mắt không thể có. Đàn ông và đàn bà không bao giờ có thể cùng trưởng thành để thời hoàng kim mở ra – tiếp tục - giữa họ, chỉ như một khoảnh khắc.
T́nh bạn bắt đầu, từ lúc cả hai người cùng bước vào sự thơ mộng. Và không cần đến dục vọng, sự ṭ ṃ, sức lực, cuộc tranh đấu.
Bởi vậy t́nh bạn sâu sắc hơn t́nh thương yêu và sâu sắc hơn cả t́nh yêu.
Tầng cao cả hơn của sự sống, cái thường được gọi là thời kỳ hoàng kim, là cái thơ mộng, cái hoàn toàn vẹn toàn, không hề thiếu thốn và đă hoàn chỉnh.Cái toàn vẹn, toàn mỹ và hoàn chỉnh là cái cổ điển. T́nh bạn là một phương án cổ điển của sự sống.
Bởi vậy trong những thời kỳ antik người ta trân trọng t́nh bạn, và bởi vậy thời nay người ta không hiểu t́nh bạn. Cổ điển là nơi nền tảng của sự sống lấp lánh hé mở trong ánh sáng tinh khiết. Bởi vậy tổ tiên của hệ thống sự sống cổ điển chính là: Philia.
20.
Có một quan hệ khó hiểu giữa t́nh bạn và các v́ tinh tú. Tại sao ngôi sao lại là một người bạn? Tại sao người bạn lại là một ngôi sao? Bởi v́ sao rất xa mà vẫn cứ lấp lánh sáng trong ta? Bởi v́ bạn là của ta mà vẫn không thể với tới? Bởi v́ không gian ta gặp gỡ nhau không thuộc về con người, mà thuộc về vũ trụ? Bởi bạn không đ̣i hỏi từ ta cũng như ta không đ̣i hỏi từ bạn bất cứ cái ǵ?
Chỉ duy nhất một điều bạn hăy cứ là bạn, như ta hăy cứ là ta, và điều này đối với cả hai ta đều quá đầy đủ? Không thể trả lời được. Cũng không cần thiết. Nhưng cho dù không thể, ta vẫn luôn luôn cảm thấy bạn ta là một ngôi sao, là ánh sáng chói ngời không thể hiểu nổi của vũ trụ rạng tỏa sáng tâm hồn ta.
21.
T́nh bạn trên nhân gian này đă từng là một h́nh thức cổ điển của sự sống, nó sẽ là và vĩnh viễn sẽ là như thế. Từ sự phi hiện thực hỗn độn của nhân gian, cái không hiểu tại sao người ta gọi nó là hiện thực, t́nh bạn bước ra, và giải phóng sự sống một cách thơ mộng.
Người ta thường nói t́nh yêu biến thành thơ. Hiển nhiên.
T́nh bạn biến đời sống thành thơ và thành thi phẩm. Thi phẩm từ t́nh yêu chẳng mấy chốc trở nên hấp hối, bởi tất cả chỉ là công cụ của t́nh yêu, để hai đối thủ mạnh nhất thế giới, đàn ông và đàn bà ḥa lẫn được vào nhau.
C̣n bản thân t́nh bạn là mối quan hệ thơ ca. Ta không làm thơ mà ta chính là những bài thơ.
Có thể, Aristot hiểu điều này khi tuyên bố ngôn ngữ cổ của cộng đồng: là Philia- là t́nh bạn.
Nguyễn Hồng Nhung dịch từ nguyên bản tiếng Hung
(Bp. 2010.02.01)