T̀NH YÊU TRƯỚC HẾT  LÀ MỘT T̀NH BẠN H̉A HỢP

 

Tác giả: HAMVAS BÉLA

Dịch giả: NGUYỄN HỒNG NHUNG

 

Chỉ TÔI và ANH hai người. Lúc nào cũng chỉ hai người. Nhiều hơn một, khi con người đơn độc, ít hơn một, khi con người xuất hiện giữa cộng đồng. Quan hệ TÔI - ANH là một nhóm hiện sinh đặc biệt: là một nhóm đặc thù của sự sống giữa cái cá nhân và tập thể. Giữa sự cô đơn và cộng đồng. Giữa sự đơn lẻ và đám đông. Giữa MỘT và BA. Cái Đôi này là vị trí thế gian của Philia.

Chiêm tinh học chia không gian số phận của con người ra làm mười hai đoạn,  như chiêm tinh học tuyên bố, chia sân khấu cuộc đời con người ra mười hai ngôi nhà. Đấy là những ngôi nhà: tính cách, của cải, sự học tập, gia đ́nh, hôn nhân vv..

T́nh bạn cũng có một ngôi nhà. Trong khu rừng rậm rạp của sách vở tâm lư học hiện đại, một tiếng nói vang lên về t́nh bạn không hề có-  nhân tố duy nhất này cho thấy, chiêm tinh học nhạy cảm hơn biết nhường nào khi hướng về cái toàn thể của hiện hữu con người.

 Chiêm tinh học biết nhận ra, t́nh bạn không có chút liên quan ǵ đến cộng đồng, đến cái TÔI, thậm chí đến cả t́nh yêu cũng không. Philia có một ngôi nhà riêng, có trọng lượng và chưa đựng đầy ư nghĩa như một công việc hoặc như so sánh với cái chết.

T́nh bạn không phải một sự tụ tập giản đơn, cũng như người bạn không phải là một kẻ thô bạo can thiệp. Người bạn không là một đồng bọn, chẳng đồng sự, cũng chẳng phải bồ bịch. Thứ xảy ra với con người trong căn nhà của t́nh bạn, chẳng kiểu quan hệ nào thay thế được.

Người bạn không thay thế được bằng bất kỳ ai.  Có những kẻ chịu, không thể có t́nh bạn;có những người vô hiệu hóa với t́nh bạn; có những người quanh họ lúc nào cũng có một ai đấy; và có những kẻ, cả cuộc đời đói khát t́nh bạn, đến mức chỉ gặp một người bạn thôi cũng không bao giờ.

Montaigne đă viết: t́nh yêu không có thói quen hỏi xin ai. Nó đến khi nó muốn, và ngự trị lên phận người một cách tàn bạo như một sức mạnh nguyên thủy.

 T́nh bạn cần thiết sự ưng thuận. Người bạn của tôi chỉ có thể là người tôi tự chọn cho ḿnh. Tất nhiên, khi đă có rồi, đấy là sự bắt buộc. Lúc đó tôi không thể sống thiếu bạn.” Il me semble n’etre qu”a demi”- dường như, tôi chỉ là một nửa của cái ǵ đó. Nhưng kể cả lúc đó t́nh bạn cũng không ngự trị tôi. Nó luôn luôn dịu dàng và tỉnh táo. Nữ thần Philia yếu đuối nhất giữa các thực thể thần linh.

 Người t́nh đôi khi quen thuộc với việc cảm thấy niềm vui cũng như sự nguy hiểm của bạn t́nh xa cách, đôi khi đoán trước mong ước của bạn t́nh. Là ngoại lệ với t́nh yêu, nhưng  là điều tất nhiên trong t́nh bạn: tôi luôn luôn biết và cần phải biết, cái ǵ xảy ra với bạn và bạn nghĩ ǵ. Không ẩn dấu nào xuất hiện với bạn tôi cũng như với tôi. Nhưng đây không phải là điều kiện của t́nh bạn; sự chân thành không đi trước t́nh bạn. Kẻ nào nghĩ đến điều này, chỉ là kẻ không hề cảm nhận được điều ǵ hết về t́nh bạn.

 Những người đă được nữ thần t́nh bạn buộc lại làm một, mọi giả dối và mặt nạ đều rơi xuống chân họ. Không phải t́nh bạn nảy sinh từ ḷng chân thành mà ḷng chân thành nảy sinh từ t́nh bạn. Trước tiên có Philia, những thứ đến sau là phần thưởng của nàng.

Tất cả mọi t́nh bạn đều bắt đầu bằng một cảm giác khó tả, là chúng ta h́nh như đă gặp nhau ở đâu. Như thể chúng ta đă từ lâu là anh em. Thậm chí như thể anh em sinh đôi. và bởi vậy cuộc hội ngộ này chỉ là sự gặp lại. Khi con người từ biệt bạn ḿnh, họ biết đấy chỉ là cảm giác chia tay. Bạn vẫn ở lại cùng ta ở một nơi nào đấy, như đă từng ở cùng ta trước cuộc gặp gỡ.

T́nh yêu khêu gợi, đánh thức và quật ngă mọi sức lực của con người. Nói cách khác: t́nh yêu làm tỉnh giấc tất cả mọi đam mê. Hay nói đúng hơn nữa: t́nh yêu giải phóng mọi ma quỷ ẩn náu trong con người.

T́nh bạn  ḥa hợp sức lực con người. Nói cách khác: t́nh bạn hăm phanh toàn bộ những nỗi đam mê. Hay nói đúng hơn nữa: Philia là nữ thần độc nhất mà sự xuất hiện của nàng khiến ma quỷ dịu đi, và làm lành với nhau.

T́nh yêu và t́nh bạn chỉ có độc nhất một nét giống nhau, đấy là: nếu nó tan vỡ, nguyên nhân không bao giờ là NGƯỜI KHÁC, mà là TÔI.

Bí mật của t́nh yêu là từ hai thành một, bí ẩn của t́nh bạn là từ một thành hai. Bởi vậy t́nh yêu là một t́nh bạn lật ngược, nghĩa là từ một người luôn luôn có một cái ǵ đó ṛ gỉ sang người kia. T́nh yêu đôi khi như thể từ một thành hai, cho dù thực ra nó luôn luôn là hai, chỉ t́nh yêu biến nó thành một. C̣n t́nh bạn đôi khi như thể từ hai mà ra, cho dù nó luôn luôn là một, chỉ t́nh bạn biến nó thành hai.

T́nh bạn bắt đầu, từ lúc cả hai người cùng bước vào sự thơ mộng. Và không cần đến dục vọng, sự ṭ ṃ, sức lực, cuộc tranh đấu.

Bởi vậy t́nh bạn sâu sắc hơn t́nh thương yêu và sâu sắc hơn cả t́nh yêu.

Có một quan hệ khó hiểu giữa t́nh bạn và các v́ tinh tú. Tại sao ngôi sao lại là một người bạn? Tại sao người bạn lại là một ngôi sao? Bởi v́ sao rất xa mà vẫn cứ lấp lánh sáng trong ta? Bởi v́ bạn là của ta mà vẫn không thể với tới? Bởi v́ không gian ta gặp gỡ nhau không thuộc về con người, mà thuộc về vũ trụ? Bởi bạn không đ̣i hỏi từ ta cũng như ta không đ̣i hỏi từ bạn bất cứ cái ǵ?

Chỉ duy nhất một điều bạn hăy cứ là bạn, như ta hăy cứ là ta, và điều này đối với cả hai ta đều quá đầy đủ? Không thể trả lời được. Cũng không cần thiết. Nhưng cho dù không thể, ta vẫn luôn luôn cảm thấy bạn ta là một ngôi sao, là ánh sáng chói ngời không thể hiểu nổi của vũ trụ rạng tỏa sáng tâm hồn ta.

(TRÍCH TRONG TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC: CÂU CHUYỆN VÔ H̀NH- HAMVAS BÉLA.  NXB TRI THỨC -2012)

Nguyễn Hồng Nhung dịch từ nguyên bản tiếng Hungary.